Jeśli znajdziesz się na pograniczu Mazur, Podlasia i Kurpiowszczyzny, możesz być niemal pewien, że w pobliżu będzie właśnie Grajewo. Jak wiadomo: „Grajewo – zawsze po drodze!” – jak mówi najpopularniejsze hasło promujące miasto.
Tak rzeczywiście jest, o czym możemy się przekonać przyjeżdżając tu samochodem, ale również autobusem czy pociągiem, np. z Katowic, Wrocławia, Gdańska, Warszawy czy Szczecina, z którymi Grajewo ma bezpośrednie połączenie. Miasto znajduje się również w niedalekiej odległości od trzech granic – z Białorusią, Rosją oraz z Litwą.
Gdy znajdziesz się już w Grajewie docenisz też możliwości, jakie daje tu inny środek transportu, czyli rower.
Zarówno przez miasto, jak i przez jego atrakcyjne pod względem krajobrazowym, a tym samym turystycznym i rekreacyjnym, okolice, przebiegają trasy rowerowe, w tym szczególnie ceniony przez miłośników dwóch kółek – europejski szlak rowerowy R-11 EURO Velo.
Zanim jednak zanurzymy się w teren, nazywany nie bez powodu Zielonymi Płucami Polski, którego częścią są okolice miasta, takie jak Pojezierze Ełckie, Kotlina Augustowska oraz Wysoczyzna Kolneńska i niekwestionowane „gwiazdy” tego regionu Polski, czyli Biebrzański Park Narodowy i Wielkie Jeziora Mazurskie – zapoznajmy się z samym Grajewem, w którym również warto na chwilę się zatrzymać.
Grajewo – skomplikowana historia praw miejskich
Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego miasta Grajewa sięgają pierwszego trzydziestolecia XV w., kiedy wspominano o książęcej wiosce o nazwie Graywo, położonej w miejscu niekorzystnym, na pustkowiu, w pobliżu granicy krzyżacko-litewskiej.
Po kilkudziesięciu latach od osiedlenia się tu kuchmistrza księcia mazowieckiego i wybudowaniu przez niego młyna oraz ufundowaniu kościoła wieś zaczęła się coraz bardziej rozwijać i początkowo niesprzyjające położenie stało się atutem osady, która w wyniku zmian historycznych znalazła się w centrum skrzyżowania szlaków handlowych.
Tak też się stało i wieś w 1540 r. uzyskała po raz pierwszy prawa miejskie z rąk króla Zygmunta Starego – na prośbę potomków niegdysiejszego założyciela, który przyjął nazwisko Grajewski.
Kolejni królowie nadawali miastu przywileje, dzięki którym mogło się nadal rozwijać i tak też się działo do czasu potopu szwedzkiego. Miasto po szwedzkiej napaści nigdy nie odzyskało dawnej świetności i w okres zaborów weszło jako niewielka miejscowość, jednak jej mieszkańcy nie poddawali się wyrokom historii i czynnie uczestniczyli w kolejnych zrywach narodowowyzwoleńczych, w wyniku czego odebrano jej prawa miejskie w 1870 r.
Paradoksalnie, w wyniku wybudowania nowych dróg, tak ważnych jak Warszawa – Petersburg oraz kolei żelaznej (Odessa – Królewiec) Grajewo zaczęło znów piąć się po szczeblach rozwoju, co było kontynuowane do I wojny światowej, kiedy miasto znów poniosło pewne straty. Po wyzwoleniu, w 1919 r. miejscowość ponownie odzyskała prawa miejskie.
Lata II wojny światowej były dla Grajewa wyjątkowo tragiczne, miasto przechodziło z rąk jednego okupanta do drugiego. Niemcy zabili tysiące mieszkańców.
Po wojnie status miasta został zachowany, Grajewo zaczęło się rozwijać jako ośrodek przemysłowy. Dziś miejscowość znana jest w całej Polsce m.in. z działalności jednej z największych firm mleczarskich, której produkty są jednymi z najpopularniejszych w swoim segmencie. Nikomu chyba nie trzeba przedstawiać Mlekpolu i jego serii „Łaciate”.
Czy jednak wszyscy wiedzą że to właśnie w Grajewie istnieje najsłynniejsze w Polsce i jedno z niewielu w Europie Muzeum Mleka? A to niejedyna placówka typu muzealnego, którą warto odwiedzić w Grajewie.
Multimedialnie i tradycyjnie – muzea w Grajewie
Muzeum Mleka w Grajewie
Jeśli przyjedziesz do Grajewa, na pewno będziesz chciał zwiedzić jedną z najbardziej nietypowych tego rodzaju placówek, czyli Centrum Dziedzictwa Mleka – Muzeum Mleka w Grajewie. To nowoczesne i multimedialne muzeum powstało zaledwie kilka lat temu, a już zdobyło sobie status jednej z największych atrakcji miasta.
Muzeum pozwala aktywnie poznawać tradycje mleczarskie regionu i historię mleczarstwa. Warto tu przybyć, będąc w Grajewie, zarówno wtedy, gdy zwiedzamy miasto sami, w towarzystwie innych dorosłych, jak również z dziećmi.
Wizyta w Muzeum Mleka na pewno będzie niezapomniana, ekspozycję przygotowano w ten sposób, aby zainteresować zarówno młodszych, jak i starszych.
Grajewska Izba Historyczna
Chociaż w dzisiejszych czasach prym wiodą muzea nowoczesne, bazujące na multimediach i innych technologach, które prezentują zbiory w sposób atrakcyjny, szczególnie dla młodego odbiorcy przyzwyczajonego do funkcjonowania w wirtualnym świecie, muzea tradycyjne także mają rację bytu.
Można wręcz zaobserwować trend powrotu do klasycznych muzeów, które same w sobie są atrakcją w czasach coraz bardziej zdalnego życia. Izby muzealne, tradycyjne gabloty, klasyczne prezentacje zbiorów, błyszczące parkiety, które „potrafią” zaskrzypieć pod nogami zwiedzających… To wszystko tworzy wyjątkowy klimat, szczególnie w miejscach historycznych i historię promujących.
Jeśli lubimy takie klimaty, warto wybrać się do Grajewskiej Izby Historycznej, będącej oddziałem tutejszego Centrum Kultury.
GIH powołano w celu gromadzenia i ochrony dóbr kultury materialnej i duchowej Grajewa i regionu. Zbiory Izby prezentowane są zarówno na wystawach stałych, jaki czasowych.
W siedzibie Grajewskiej Izby Historycznej można nie tylko zwiedzać ekspozycje, ale również – co jest szczególnie istotne dla turystów – nabyć wydawnictwa regionalne.
Wystawy stałe to: „Z przeszłości Grajewa i okolic”, „Militaria XX wieku” oraz „Barwa i tradycja 9 pułków strzelców konnych”.
Co jeszcze warto zobaczyć w Grajewie?
Jak w każdym mieście, które może się poszczycić kilkusetletnią historia, również w Grajewie znajdziemy wiele obiektów zabytkowych, chociaż – pamiętając o trudnej przeszłości, którą naznaczyły czasy licznych wojen i najazdów – musimy sobie zdawać sprawę z tego, że byłoby ich znacznie więcej.
Do naszych czasów zachowało się kilkanaście obiektów, które figurują w statystykach miejskich jako miejsca zabytkowe.
Pośród nich szczególne miejsce zajmują budynki parafii p.w. Trójcy Przenajświętszej, nie tylko kościół, ale również zabytkowa dzwonnica oraz plebania.
Kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej
Świątynia została wybudowana w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku. Przy kościele znajduje się murowana dzwonnica, starsza od kościoła o kilkadziesiąt lat. Pierwotnie na tym miejscu zbudowano kościół drewniany. Podobnie jak wiele innych kościołów, również i kolejne świątynie w Grajewie, z różnych powodów ulegały zniszczeniu, m.in. z powodu pożarów.
Dzisiejsza świątynia, która widnieje na większości pocztówek i innych materiałów promocyjnych z Grajewa, góruje nad miastem swoją jasną sylwetką, z jedną wieżą. Utrzymana jest w neogotyckim stylu, z elementami neobarokowymi. Dwie dekady temu przeprowadzono gruntowny remont kościoła, który uzyskał wówczas m.in. witraże.
Stacja kolejowa w Grajewie i wieża ciśnień
Stacja kolejowa została wybudowana pod koniec XIX w., w okresie intensywnego rozwoju przemysłowego Grajewa, któremu towarzyszył równie dynamiczny ruch inwestycyjny w obszarze komunikacji kolejowej. Na terenie stacji znajduje się także zbudowana w tym samym czasie, zabytkowa wieża ciśnień.
Cmentarz parafialny w Grajewie i kaplica grobowa Wilczewskich
Jeśli jesteś miłośnikiem historii, odwiedź również zabytkowy cmentarz parafialny w Grajewie. A gdy już tam będziesz, z pewnością Twoją uwagę zwróci górująca nad cmentarzem kaplica grobowa rodu Wilczewskich.
Cmentarz otworzono w 1810 roku. Najstarsze, zabytkowe grobowce pochodzą z XIX wieku. Usytuowana na wzniesieniu monumentalna kaplica Wilczewskich została zbudowana w 1839 roku. Utrzymana jest w stylu klasycystycznym.
Kasyno
Budynek znajdujący się na terenie koszar, jest jednym z nielicznych, które zachowały się po zniszczeniach II wojny światowej. Od powstania (pod koniec XIX w.) służył jako kasyno, najpierw oddziałów zaborczych, później słynnego w okresie II Rzeczpospolitej 9. Pułku Strzelców Konnych, który na trwałe wpisał się w historię miasta.
Chwila oddechu
Grajewo jest zawsze… po drodze. Zanim udamy się w jego bliższe i dalsze okolice, które słyną z przyrodniczego i krajobrazowego bogactwa, możemy zażyć oddechu nad jeziorem znajdującym się w granicach administracyjnych samego miasta, czyli akwenem Brajmura, który w sposób szczególny upodobały sobie liczne gatunki ptaków, w tym również rzadkich.
Wiosną po wodach jeziora i okolicznych szuwarach niosą się głosy ptaków, które lubią tu wypoczywać.